De arbeidsreserve docht in boadskip

De wierheid hat in skel lûd en dêrom fersêftsje wy yn de taal faak de wierheid, dan komt it wat minder hurd oan. Soms brûke wy fage termen om de oandacht fan de wierheid ôf te lieden. Soms is de wierheid ek taboe en moat er wat omsichtich ferteld wurde. Wurden of útdrukkingen dy't de wierheid behimmelje, fersêftsje of fertsjusterje, neame wy ek wol eufemismen. In pear foarbylden: ombûge (foar besunigje), arbeidsreserve (foar de grutte wurkleasheid), it baitsje útlûke (stjerre), in boadskip dwaan (skite moatte), ferdwine litte (politike tsjinstanners fermoardzje), ynsliepe litte (deameitsje). Soms wurdt yn it Frysk in Hollânsk wurd as eufemisme brûkt: plasse foar ‘urinearje’ omdat pisje te plat fûn wurdt.

In soad

It Frysk hat hiel wat wurden om hoemannichten (‘hoeveelheden’) mei oan te tsjutten. Bestelle jim wolris in kladde drop of in snies aaien? Dan krijst at it goed is in papieren pûde drop of in twintichtal aaien. Wa't aardich wat fan eat ha wol, kin freegje om in nust. Of júst om in nustje, dan giet it om in bytsje. It Frysk hat ek it haadwurd kroadfol. At je in kroadfol ierappels keapje, dan keapje je safolle as yn in kroade passe. Yn 'e selde kategory ha we bûsfol, amerfol, kuorfol, fingerhoedsfol en putsfol (in puts is in ammerke oan in tou om wetter mei te putten). Foar in grutte hoemannichte ha we ek it wurd knoarre. Foar in lytse poarsje kinne de wurden flut en stealtsje brûkt wurde.

Sykje yn it Wurdboek fan de Fryske taal 

Ferstiet jo hûn gjin Frysk?

“Kom hierrrrr”, “pak die bal”, “ga af”, “blijf”. Hearre jim dit ek al gauris yn jim omjouwing? It is opfallend dat minsken dy’t o sa Frysk binne, dochs faak Hollânsk prate tsjin harren hûn. Is dat de ‘Martin Gausisearring’ fan de hûnetaal? Of komt it Hollânsk gewoan stranger oer, krekt sa’t minsken dy’t strang wêze wolle, der ris in pear wurden Dútsk út smite. Of komt it trochdat je as hûnebesitter gauris op kursus gean?
In hûn begrypt ommers net de taal sels, mar de klanken fan de taal en de toan dêr’t wy dingen op sizze (bygelyks freonlik of lilk). Dan makket it dus neat út: in hûn kin dus likegoed it Frysk ‘ferstean’. Taalbaas is benijd oft dit in typysk ferskynsel is yn Nederlân of dat yn it bûtenlân ek allinnich yn de nasjonale taal tsjin de hûn praat wurdt. Prate jim wol Frysk tsjin jim hûn? Lit it ús dan ek efkes witte!

Sitte jo wolris te stean?

De doar sit ticht of de doar stiet iepen. In timmerman wit dat in doar (yn de knieren) hinget; in doar ôfhingje is in sekuer wurkje. Hoe sit dat no? It sil fan ferskate (taalkundige) faktoaren ôfhingje. It leit him faak oan wat it taaleigen ús ynjout. In doar of in finster hinget b.g. bryk yn it kezyn, mar as de saak op 't slot sit, sit der gjin beweging yn. In iepensteande doar stiet faaks gastfrij, mar likegoed kin men sizze dat it 'ûngesellich' stiet (en dêr sit wat yn, fansels). De skeanprinte wurden jouwe in posysje oan, mar in dúdlike betsjutting is dreech te omskriuwen. Dat nije pak stiet him kreas, mar de strik sit wat bryk, earlik sein hinget dy der mar wat sleau by. De foarbylden lizze foar it opkrijen; de taal sit der fol mei.