vrijdag 23 april 2010

Taalbaas Staveringshifker

Wat is in staveringshifker? In staveringshifker is in kompjûterprogramma dat yn in tekst neigean kin oft der staveringsflaters yn sitte. De Fryske Akademy hat tsien jier lyn foar it Frysk al sa’n staveringshifker ûntwikkele. De nijste ferzje is te krijen op cd-rom as De Fryske Taalhelp (ferzje 2.0).

Fûl en foel, adfertinsje
Hast eltsenien dy’t mei skriftlike taal dwaande is brûkt tsjintwurdich wol in staveringshifker. Krantesjoernalisten ek. Dan liket it frjemd dat men noch geregeld staveringsflaters tsjinkomme kin yn krantestikken, benammen yn Fryske stikken. Sa koe men lêsten yn in berjochtsje oer “Stuntburgers” yn dizze krante yn twa Fryske sitaten noch twa staveringsflaters tsjinkomme: “paginagrutte adfertinsje” en “Doe’t ik fûl”. “Adfertinsje” moat “advertinsje” wêze en “fûl” moat “foel” wêze. De earste fisket de hifker der wol út, mar de oare rekkenet er goed. Hoe kin dat? In staveringshifker is in opslach fan alle yn it Frysk foarkommende wurden. fûl en foel besteane beide yn it Frysk, mar ha ferskillende betsjuttings. Fûl betsjut fanatyk of deun en foel is de doetiid (verleden tijd) fan falle. De hifker kin net sjen hokker wurd op dat plak goed is. Sa is it ek mei wurden as dy (“die man”) en die (“ik/hij deed”) en lûk (“luik”) en loek (“ik/hij trok”). Men moat dus altyd noch wol efkes in tekst neilêze op dat soarte fan flaters. In hifker hellet it measte der wol út, mar net alles.

Gewurde litte?
Men kin jin ôffreegje: is it slim dat der wat flaters yn sitte? Men kin it sa meast ek wol begripe. En: yn it Nederlânsk sjocht men langer ek in soad flaters. Moatte we dat soarte flaters mar gewurde litte en ús der net oan steure?

zaterdag 17 april 2010

Taalbaas Stavering

It meartal fan politikus hat in Latynske foarm, mar moat al neffens de Fryske staveringsregels skreaun wurde. Just, mar hoe dan? Is it A, B of C?


A. politici
B. politisi
C. politisy

Klik hjir foar it goede antwurd

zaterdag 10 april 2010

Taalbaas: Brúnsma, Fan der Mar en Hiemstra

De kâns is grut dat jo immen kenne dy't as efternamme Bruinsma, De Bruin of Dijkstra hat. Dy nammen wurde troch Frysktaligen útsprutsen as Brúnsma (mei lange nasale ú), De Brún of Dykstra. De grûnwurden bruin en dijk binne yn dy nammen dúdlik werom te finen, yn it Frysk: brún en dyk. Oare nammen dy't yn de útspraak oanpast wurde binne Boonstra-Boanstra (twalûd -oa-) en Jansma-Jânsma (mei lang nasaal â-lûd). Hoewol't it offisjeel mooglik is om dy nammen sa ek te registrearjen, wurdt dat amper of net dien. Brúnsma of De Brún sjocht men komselden op skrift. In strúntocht op it ynternet leveret foar de earste namme noch gjin hûndert fynplakken op, wylst syn Hollânske wjergader Bruinsma mear as 400.000 fynplakken hat. Dat sifer is wol wat fertekene om't Bruinsma ek bûten Fryslân foarkomt.
Yn de Fryske literatuer komt it ferfryskjen fan sokke nammen geregeld foar. Auteurs as Thys Kuiper (útsprutsen as Kuper), Tiny Mulder, Durk van der Ploeg en Paulus Akkerman litte Brúnsma's opdrave yn har boeken en ek de Brúnsma's fan it ynternet komme gauris út toanielstikken.

It falt op dat allinnich de lûding oanpast wurdt en dat de eleminten dêr't in namme út bestiet net 'oerset' wurde. Dat docht al bliken út Kuiper-Kuper: de -ui- wurdt in -ú-, mar yn it Frysk is in kuiper in kûper. Van der Meer of Straatsma ferskine ek net as Fan der Mar of Strjitsma.
By de registraasje fan efternammen yn 1811 binne meast Nederlânske foarmen opskreaun. Mar der binne ek skaainammen mei Fryske eleminten: Hiemstra en Soepboer. Yn de lêste namme ferwiist soep nei sûpe en net nei Nederlânsk soep.
In efternamme is in eigennamme en foarmet mei de persoan dy't him draacht in unyk wêzen.
Soene jo in Fryske efternamme ha wolle?