As wy te gau wêze wolle, kinne wy maklik staveringsflaters meitsje. Mar as wy der goed oer neitinke kinne, falt it ek net iens ta. Wat is hjirûnder no de goede foarm?
A. yn ’e gauwighyd
B. yn ’e gauïchheid
C. yn ’e gauwichheid
Klik hjir foar it goede antwurd
Taalwebloch mei nijsgjirrige taalnijtsjes en taalgrúskes. Redaksje: Ed Knotter, Hindrik Sijens en Richt Sterk.
zaterdag 27 februari 2010
zaterdag 20 februari 2010
Taalbaas Nammekunde
AEbele en Taeke
Ut en troch komt men Fryske nammen tsjin mei ae, bygl. AEbele en Taeke. Fan de earste komme in hiele boel farianten foar: AEebele, Aebele, Abele en Ebele. Soms wurde se mei Æ stavere. Yn it Frysk wurde se útsprutsen as Eabele, respektivelik Teake. Itselde jildt foar nammen as Aezge, Aede, Aebe en Aege, dy’t yn it Frysk meast útsprutsen wurde as Eazge, Eade, respektivelik Abe en Age. In foarbyld fan in achternamme is Taekema.
Aldfryske ae is no ea
It falt by dy nammen op dat de skriuwwize meastentiids mei ae is, mar dat de útspraak no meast ‘ea’ is. Wy skriuwe dy nammen no dan ek yn it Frysk mei ea. De reden is dat de Fryske ea-útspraak (of ‘ê’) fan no tebekgiet op in Aldfryske lange ‘aa’, faak stavere as ‘ae’. Lykas yn in plaknamme as Aegum, no Eagum. It ferskil yn skriuwwize is oars net as it ferskil yn útspraak tusken Aldfrysk en Nijfrysk. Allinnich yn de nammen Age en Abe liket de Aldfryske útspraak hingjen bleaun te wêzen.
‘ae’ “misspelling”?
Der is ek wol tocht dat de skriuwwize mei ae fan dizze nammen ûntstien is troch de ûnbekendheid mei hoe’t jo in ea-lûd staverje moasten, by it ynfieren fan de nammen yn 1811. Winkler hat it yn syn Friesche Naamlijst út 1911 nammentlik oer “misspelling”. Mar it kin ek wêze dat dizze nammen al langer oerlevere binne mei ae.
It soe lykwols net ferkeard wêze as ditsoarte fan Fryske nammen no mei ‘ea’ stavere wurde soene, útsein Abe en Age, om in ferkearde útspraak foar te kommen. Sadat bygelyks Taeke Taekema, in bekende hockeyer út Amsterdam, as Teake Teakema troch it libben gean kin yn stee fan “Take Takema”.
Ut en troch komt men Fryske nammen tsjin mei ae, bygl. AEbele en Taeke. Fan de earste komme in hiele boel farianten foar: AEebele, Aebele, Abele en Ebele. Soms wurde se mei Æ stavere. Yn it Frysk wurde se útsprutsen as Eabele, respektivelik Teake. Itselde jildt foar nammen as Aezge, Aede, Aebe en Aege, dy’t yn it Frysk meast útsprutsen wurde as Eazge, Eade, respektivelik Abe en Age. In foarbyld fan in achternamme is Taekema.
Aldfryske ae is no ea
It falt by dy nammen op dat de skriuwwize meastentiids mei ae is, mar dat de útspraak no meast ‘ea’ is. Wy skriuwe dy nammen no dan ek yn it Frysk mei ea. De reden is dat de Fryske ea-útspraak (of ‘ê’) fan no tebekgiet op in Aldfryske lange ‘aa’, faak stavere as ‘ae’. Lykas yn in plaknamme as Aegum, no Eagum. It ferskil yn skriuwwize is oars net as it ferskil yn útspraak tusken Aldfrysk en Nijfrysk. Allinnich yn de nammen Age en Abe liket de Aldfryske útspraak hingjen bleaun te wêzen.
‘ae’ “misspelling”?
Der is ek wol tocht dat de skriuwwize mei ae fan dizze nammen ûntstien is troch de ûnbekendheid mei hoe’t jo in ea-lûd staverje moasten, by it ynfieren fan de nammen yn 1811. Winkler hat it yn syn Friesche Naamlijst út 1911 nammentlik oer “misspelling”. Mar it kin ek wêze dat dizze nammen al langer oerlevere binne mei ae.
It soe lykwols net ferkeard wêze as ditsoarte fan Fryske nammen no mei ‘ea’ stavere wurde soene, útsein Abe en Age, om in ferkearde útspraak foar te kommen. Sadat bygelyks Taeke Taekema, in bekende hockeyer út Amsterdam, as Teake Teakema troch it libben gean kin yn stee fan “Take Takema”.
zaterdag 13 februari 2010
Taalbaas Stavering
De stavering fan it twalûd ea
As net-Frysktaligen op in Afûk-kursus yn ’e kunde komme mei it Fryske wurdbyld, sjogge se dêr ynearsten wat nuver tsjinoan. Giet it om wurden dy’t nij foar harren binne, dan is dat hiel logysk. Mar der binne wurden dy’t yn it Hollânsk en yn it Frysk op deselde wize útsprutsen, mar ferskillend skreaun wurde. Wêrom wurdt in wurd as sfearfol net ‘gewoan’ as sfeerfol skreaun? Dat is goed út te lizzen en dat dogge de lesjouwers op dy kursussen dan ek. It giet yn sokke wurden om in twalûd (tweeklank) en dat wurdt yn it Hollânsk net oanjûn. (De ee yn zeep wurdt oars útsprutsen as yn zeer.)
Yn it Frysk kinne wy it ûnderskied tusken ea en ee lykwols net misse, want wy sille wurden as (ik) sea (Holl. ik kookte) en (de) see (Holl. de zee) dochs útinoar hâlde kinne moatte.
De net-Frysktalige fernuveret him ek oer de y yn fyts. Wêrom net ‘gewoan’ fiets? Dat hat ek wer mei in twalûd te krijen: de letterkombinaasje ie kinne wy yn fyts net brûke, want dy jout in oare klank oan, in twalûd dat yn it Hollânsk allinnich foar de r foarkomt (vier, dier, klier ensfh.).
Yn it Frysk is it ûnderskied tusken y en ie needsaaklik, want ik ryd (notiid) is hiel wat oars as ik ried (doetiid).
Trochdat ie yn it Hollânsk allinnich foar de r as twalûd útsprutsen wurdt, wylst dat yn it Frysk ek foar oare bylûden (medeklinkers) kin, binne der wurden dy’t yn de twa rykstalen op deselde wize skreaun, mar ferskillend útsprutsen wurde. Nim bygelyks de namme fan it folk sels: Friezen neame harsels gjin Frizen.
As net-Frysktaligen op in Afûk-kursus yn ’e kunde komme mei it Fryske wurdbyld, sjogge se dêr ynearsten wat nuver tsjinoan. Giet it om wurden dy’t nij foar harren binne, dan is dat hiel logysk. Mar der binne wurden dy’t yn it Hollânsk en yn it Frysk op deselde wize útsprutsen, mar ferskillend skreaun wurde. Wêrom wurdt in wurd as sfearfol net ‘gewoan’ as sfeerfol skreaun? Dat is goed út te lizzen en dat dogge de lesjouwers op dy kursussen dan ek. It giet yn sokke wurden om in twalûd (tweeklank) en dat wurdt yn it Hollânsk net oanjûn. (De ee yn zeep wurdt oars útsprutsen as yn zeer.)
Yn it Frysk kinne wy it ûnderskied tusken ea en ee lykwols net misse, want wy sille wurden as (ik) sea (Holl. ik kookte) en (de) see (Holl. de zee) dochs útinoar hâlde kinne moatte.
De net-Frysktalige fernuveret him ek oer de y yn fyts. Wêrom net ‘gewoan’ fiets? Dat hat ek wer mei in twalûd te krijen: de letterkombinaasje ie kinne wy yn fyts net brûke, want dy jout in oare klank oan, in twalûd dat yn it Hollânsk allinnich foar de r foarkomt (vier, dier, klier ensfh.).
Yn it Frysk is it ûnderskied tusken y en ie needsaaklik, want ik ryd (notiid) is hiel wat oars as ik ried (doetiid).
Trochdat ie yn it Hollânsk allinnich foar de r as twalûd útsprutsen wurdt, wylst dat yn it Frysk ek foar oare bylûden (medeklinkers) kin, binne der wurden dy’t yn de twa rykstalen op deselde wize skreaun, mar ferskillend útsprutsen wurde. Nim bygelyks de namme fan it folk sels: Friezen neame harsels gjin Frizen.
zaterdag 6 februari 2010
Taalbaas Dwers-foar-de-bek
As men berne is út Klaaifryske âlden yn it Wâldfryske Twizel, dêrnei opgroeide yn Drachten en no wennet yn Ljouwert, dan hat men hiel wat fan de wrâld sjoen en gâns meimakke. Nim no de griente dy't yn de winkel yn de fariaasjes snijboon, sperzieboon of bruine boon te keap is. Al sjogge se der allegear ferskillend út en smeitsje se elk foar oar oars, úteinlik giet it allegear om deselde soarte griente. Mar mei de nammen leit it wat dreger.
As men in miel sparrebeantsjes(want dat sizze se op 'e Klaai tsjin sperziebonen, fan Nederlânsk aspergeboon) of griene beantsjes foarset krige, wienen dat yn Twizel pûltsjes (= beantsjes yn de pûl). Wenne men yn Drachten, dan koe men dêr ek net mei beantsjes oankomme. Beantsjes binne dêr brune beane of oars wol wâldbeantsjes. En it wurd dat yn Drachten foar de sperzieboon brûkt wurdt klinkt jin wol hiel frjemd yn 'e earen: sokssawat as tesjetten, offisjeel stavere as tusearte (dat komt fan Turkske eart). En yn Ljouwert neame se griene beantsjes groene boantsjes of slaboantsjes.
Dwarse sparrebeantsjes
Rûchwei kin sein wurde dat de Nederlânske sperzieboon yn it Frysk sparrebean, slaadbean, griene bean, prinsessebean, fine bean, pûltsje of tusearte hjit. De farianten mei bean yn de namme komme it meast yn it noarden en westen fan Fryslân foar, ûnder oaren yn de túnbouhoeke. Pûltsje is de namme fan de noardlike Wâlden en tuseart dy fan de súdlike Wâlden.
Op grûn fan in frjemd uterlik wurde soms brike nammen betocht foar guon saken. Sa is fanwege syn lingte it sparrebeantsje wol betitele as dwers-foar-de-bek. En dat hat der wer ta laat dat fan immen mei in grutte mûle (letterlik of figuerlik) sein wurdt: Hy yt de sparrebeantsjes dwars.
As men in miel sparrebeantsjes(want dat sizze se op 'e Klaai tsjin sperziebonen, fan Nederlânsk aspergeboon) of griene beantsjes foarset krige, wienen dat yn Twizel pûltsjes (= beantsjes yn de pûl). Wenne men yn Drachten, dan koe men dêr ek net mei beantsjes oankomme. Beantsjes binne dêr brune beane of oars wol wâldbeantsjes. En it wurd dat yn Drachten foar de sperzieboon brûkt wurdt klinkt jin wol hiel frjemd yn 'e earen: sokssawat as tesjetten, offisjeel stavere as tusearte (dat komt fan Turkske eart). En yn Ljouwert neame se griene beantsjes groene boantsjes of slaboantsjes.
Dwarse sparrebeantsjes
Rûchwei kin sein wurde dat de Nederlânske sperzieboon yn it Frysk sparrebean, slaadbean, griene bean, prinsessebean, fine bean, pûltsje of tusearte hjit. De farianten mei bean yn de namme komme it meast yn it noarden en westen fan Fryslân foar, ûnder oaren yn de túnbouhoeke. Pûltsje is de namme fan de noardlike Wâlden en tuseart dy fan de súdlike Wâlden.
Op grûn fan in frjemd uterlik wurde soms brike nammen betocht foar guon saken. Sa is fanwege syn lingte it sparrebeantsje wol betitele as dwers-foar-de-bek. En dat hat der wer ta laat dat fan immen mei in grutte mûle (letterlik of figuerlik) sein wurdt: Hy yt de sparrebeantsjes dwars.
Abonneren op:
Posts (Atom)